Πώς να μιλήσετε στα παιδιά σας για το έπος του '40

Γράφει η Εβελίνα Σαρρή

Οι «πρωταγωνιστές της μάχης» πολύ συχνά γίνονται πρότυπα μέσα από τα  οποία τα ίδια τα παιδιά θέλουν να τους μιμηθούν σε δόξα και ηρωισμό. Οι εκπαιδευτικοί έχουν τον τρόπο και τα μέσα, να μιλήσουν στα παιδιά για τον πόλεμο. Τόσο οι γνώσεις και η πείρα τους, όσο και τα βιβλία που διαθέτουν και έχουν «χειριστεί» σε διάφορες τάξεις, τους δίνουν τη δυνατότητα να προσαρμόσουν τη μετάδοση των γνώσεων και τις ιστορίες που θα πουν, στο επιπεδο των παιδιών και την ηλικία τους, κάνοντάς το πολλές φορές, πολύ ενδιαφέρον (και άλλοτε καθόλου), διανθίζοντας το με εικόνες, παραδείγματα και γνώσεις που προκύπτουν από τη διδακτική τους εμπειρία.

Πολλές φορές οι γονείς όμως, απορούν για το τί μπορούν να κάνουν οι ίδιοι, και πώς να μυήσουν στα παιδιά τους τα ιστορικά γεγονοτα εκείνης της εποχής.

Φέτος, λοιπόν, που εκτός απο την ιστορία της Ελλάδας, τα παιδιά ήρθαν αντιμέτωπα και με τις επιπτώσεις του πολέμου στη Συρία, με αφορμή την επέτειο της 28ης Οκτωβρίου, είναι ίσως περισσότερο επίκαιρο από ποτέ να μιλήσουμε στα παιδιά μας για τη μακαβριότητα του πολέμου –με λόγια, όμως, σωστά, που να αφηγούνται το παρελθόν μας, αλλά να εξηγούν τον πόλεμο υμνώντας την ειρήνη και την ελευθερία. Πως εξηγούμε όμως τους λόγους, τις συνέπειες αλλά και την επίδραση του πολέμου, σε ένα παιδί; 

Θα σας προτείνουμε τρεις τρόπους:

1. Από περιγραφές και οικογενειακές ιστορίες.
Τόσο στην οικογένειά μας όσο και σε φιλικές οικογένειες, έχουμε παραδείγματα παππούδων που πολέμησαν και γιαγιάδων που καρδιοχτύπησαν. Ανάλογα με την ηλικία των παιδιών σας, μπορείτε να  παροτρύνετε την γιαγιά ή τον παππού να διηγηθούν με τον δικό τους τρόπο, ιστορίες που έζησαν, λόγια που άκουσαν ή έιπαν, ακόμη και περίεργα γεγονότα που συνέβησαν. Τα παιδιά θα ακούσουν με  περίσσειο ενδιαφέρον τον παππού να διηγείται τους ηρωισμούς του, και κατά πάσα πιθανότητα, θα το ζητάνε ξανά και ξανά, ειδικά αν ο παππούς κάνει ζωηρές και γλαφυρές περιγραφές. Αν μάλιστα  έχει και φωτογραφίες εκείνης της εποχής να συνοδεύσει την ιστορία του, στα μάτια τους θα είναι παντα ο μεγάλος ήρωας που πολέμησε «τους κακούς» και στον οποίο σίγουρα θα θέλουν να μοιάσουν.

2. Από εξωσχολικά βιβλία.
Υπάρχουν βιβλία για τον πόλεμο ή εικονογραφημένες ιστορίες, τις οποίες θα πρέπει να προσαρμόσετε στην ηλικία των παιδιών. Αν απευθύνεστε σε νήπια, προσέξτε τις λέξεις που θα χρησιμοποιήσετε,
τη «σκληράδα» των εικόνων και την αγιρότητα της ιστορίας. Δώστε βάση στο καλό, στις έννοιες  της ελπίδας, του αγώνα, της απελεύθερωσης. Προωθήστε τις αρετές για τις οποίες
πολεμάει ένας λαός και τονίστε τη σημασία του «μάχεσθαι». Αν έχετε αγόρια, και επιμένουν στον τρόπο του πολέμου και στις σκοτεινές του πλευρές, μην τις αναλύσετε πολύ, παρασυροντας τα στον
ηρωισμό, την ικανότητα των πολεμιστών, τις δυσκολίες που αντιμετώπισαν οι ίδιοι και οι οικογένειές τους, την πείνα, τον φόβο και το θάρρος που έπαιρναν όλοι από την ελπίδα που σικόκαιγε στην
καρδιά τους.

Η καλύτερη πρόταση που έχουμε να σας κάνουμε, είναι το βιβλίο “Ο Μεγάλος Περίπατος του Πέτρου” της Άλκης Ζέη. Το μυθιστόρημα παρουσιάζει ένα αγόρι, τον Πέτρο, που στην ηλικία των εννιά ετών ζει τον πόλεμο του 1940 και κατόπιν μεγαλώνει μέσα στην κατεχόμενη από τους Γερμανούς Αθήνα. Το α΄ μέρος («Όχι») του βιβλίου ξεκινάει με τον θάνατο του τριζονιού του Πέτρου στις 27 Οκτωβρίου 1940, μια ημέρα πριν την κήρυξη του Ελληνοϊταλικού Πολέμου. Την θλίψη του Πέτρου για τον θάνατο του τριζονιού θα την διαδεχθεί ο ενθουσιασμός για τις νίκες του Ελληνικού Στρατού, και αργότερα η πίκρα για την ήττα και την εισβολή των Γερμανών. Στο β΄ μέρος («Πεινάααω»), όλα αλλάζουν για τον Πέτρο και την οικογένειά του. Όλοι τους ζουν τον πρώτο δύσκολο χειμώνα της Κατοχής. Στο γ΄ μέρος («Συσσίτιο»), στο σχολείο του Πέτρου αρχίζουν τα συσσίτια, ενώ ο Πέτρος αρχίζει να συνειδητοποιεί πως αρχίζει η Αντίσταση στους κατακτητές. Στο δ΄ μέρος («Λευτεριά ή θάνατος»), ο Πέτρος και ο Σωτήρης συμμετέχουν σε αντιστασιακές πράξεις αλλά γνωρίζουν και την βαρβαρότητα των κατακτητών, οι οποίοι θα σκοτώσουν τον φίλο του Πέτρου. Το βιβλίο τελειώνει στις 12 Οκτωβρίου 1944, την επομένη της αποχώρησης των Γερμανών από την Αθήνα. Ο Πέτρος «είναι άντρας πια, δεκατριώ χρονώ»!

Η The New York Times Book Review έχει γράψει «Διαβάστε τον Μεγάλο περίπατο του Πέτρου» για πολλούς λόγους αλλά έστω και μόνο για να θαυμάσετε το θάρρος και την επινοητικότητα του Πέτρου, του μικρού αυτού αντιστασιακού που έκανε τη ζωή δύσκολη στους Ιταλούς και Γερμανούς κατακτητές».

Διαβάστε το βιβλίο, είτε μόνοι σας για να το αφηγηθείτε στα παιδιά με εικόνες και γλαφυρότητα, είτε μαζί τους δυνατά, σε αποσπάσματα που θεωρείτε ότι θα το ενδιαφέορυν. Και φυσικά όταν εσείς νομίζετε ότι το παιδί σας έχει την ωριμότητα να το διαβάσει μόνο του, δοκιμάστε το. Τα παιδιά όταν διαβάζουν κάνουν δικές τους ιστορίες στο μυαλό, δημιουργούν τις δικές τους εικόνες και φτιάχνουν πρότυπα στα οποία πολλές φορές θέλουν να μοιάσουν. Η μοναδική γραφή της Άλκης Ζέη συνδυάζει με απαράμιλλο τρόπο τη δραματικότητα και την αγωνία του πολέμου με την ανεμελιά της παιδικής ματιάς.

Αν έχετε μικρότερα παιδιά, υπάρχει πάντα ο αγαπημένος όλων Ευγένιος Τριβιζάς, με το βιβλίο «Η Φάλαινα που τρώει τον πόλεμο» (για παιδιά ηλικίας από 6 έως 8 ετών) που με τον υπέροχο λυρισμό του και τις μοναδικές παραβολές του, καυτηριάζει την έννοια του πολέμου με χιούμορ, μεταφέροντας μέσα από απολαυστικά τετράστιχα τα σημαντικά του νοήματα, 

αλλά και το  «Οι μεγάλοι παίζουν τον πόλεμο. Γιατί;» (για παιδιά ηλικίας 3-6 ετών), ένα παραμύθι, γραμμένο με απλά λόγια, που αξίζει να το διαβάσουν οι γονείς όσο και τα παιδιά, τα οποία είναι πάντα τα μεγαλύτερα θύματα του πολέμου.

Φυσικά υπάρχουν και δεκάδες  άλλα βιβλία παιδικής και νεανικής λογοτεχνίας με θέμα τον πόλεμο και την ειρηνη, όπως το πολυβραβευμένο παραμύθι του Αντώνη Παπαθεοδούλου, «Η πόλη που έδιωξε τον πόλεμο», το οποίο μάλιστα έχει διασκευαστεί και για το θέατρο, σκέψη με την οποία θα προχωρήσουμε στον τρίτο τρόπο μετάδοσης γνώσεων για τον πόλεμο στα παιδιά μας.

3. Θεατρικές παραστάσεις.

Αν βρείτε θεατρικές παραστάσεις που ανεβαίνουν με θέμα τον πόλεμο, μη διστάσετε να πάτε με τα παιδιά σας, έχοντας όμως πριν μιλήσει με το παιδί σας, για όσα πρόκειται να δείτε. «Ο Μεγάλος Περίπατος του Πέτρου» διασκευάστηκε το 2011 και ανέβηκε στη σκηνή του Εθνικού Θεάτρου, λαμβάνοντας διθυραμβικές κριτικές. Η πορεία του Πέτρου, γεμάτη θαυμαστές περιπέτειες και οι δυσκολίες, ζωντάνεψε στην Αθήνα της κατοχής και είχε συναρπάσει τους πάντες.
«Η πόλη που έδιωξε τον πόλεμο», φέτος γίνεται αφετηρία για μια παράσταση με διαχρονικό αντιπολεμικό μήνυμα μέσα από μία μίξη τεχνικής με αφήγηση, κούκλες άμεσης κίνησης, μαρότ, επίπεδες, γιγαντόκουκλα, τεχνικές θεάτρου, μαύρου θεάτρου και πολυμέσων και… πολλή μουσική και τραγούδι, γραμμένα από ένα πολυαγαπημένο τραγουδοποιό. τον Φοίβο Δεληβοριά που συνεργάζεται για πρώτη φορά με την Παραμυθοχώρα και ζωντανεύει μουσικά με τον δικό του μοναδικό τρόπο τις περιπέτειες αυτής της πόλης.

Μην ξεχνάτε ότι δεν υπάρχει πιο δύσκολο πράγμα από τον πόλεμο, για την ψυχή ενός μικρού παιδιού. Το μυαλουδάκι τους δε μπορεί να αντιληφθεί γιατί οι άνθρωποι σκοτώνονται, γιατί αποχωρίζονται από τις οικογένειές τους, γιατί δεν έχουν να φάνε, γιατί δε μπορούν να βγουν από το σπίτι, γιατί επέρχονται κακουχίες και δυστυχία, γιατι, γιατί, γιατί…  Οι εξηγήσεις που θα δώσετε θέλουν μαεστρία και κριτική σκέψη. Προσπαθήστε να μπείτε στο μυαλουδάκι τους και να εξηγήσετε τα γεγονότα μέσα απο τα μάτια τους, την αντίληψή και την ψυχή τους, τιμωντας πάντα το ιδεώδες της Ειρήνης.

Χθες, ο ένας μου 4χρονος γιος με ρώτησε με γουρλωμένα μάτια και χεράκια ανοιχτά; «Γιατί μαμά οι άνθρωποι πολεμάνε και σκοτώνονται; …Ναι, αλλά γιατί σκοτώνονται;» Δεν ξέρω τί τους είχαν πει ακριβώς στον Παιδικό Σταθμό και ήρθε σπιτι γεμάτος απορίες, αλλά όπως και να ‘χει, η αλήθεια είναι ότι πάντα θα δυσκολεύομαι να απαντήσω αυτή την ερώτηση…