«Βαριέμαι»: Ένας νευροεπιστήμονας εξηγεί για ποιους λόγους η πλήξη μπορεί τελικά είναι ευεργετική

Η βαρεμάρα μπορεί να είναι μια πολύ ισχυρή και κινητοποιός δύναμη — αρκεί να ξέρετε πώς να την ερμηνεύσετε.

Πότε ήταν η τελευταία φορά που νιώσατε απόλυτη βαρεμάρα και πλήξη; Ίσως ήταν όταν περιμένατε για 20 λεπτά παραπάνω στην αίθουσα αναμονής του γιατρού. Ίσως ήταν σε ένα ατελείωτο ταξίδι με το αυτοκίνητο, όπου το μικρό σας παιδί επέμενε να ακούει το ίδιο τραγούδι ξανά και ξανά. Ίσως να βαριέστε υπερβολικά αυτή τη στιγμή διαβάζοντας αυτό το άρθρο.

Η πλήξη λοιπόν είναι ένα συνηθισμένο φαινόμενο στην πορεία της ζωής μας. Συνήθως συνοδεύεται από ένα αίσθημα ανησυχίας και ταραχής, σύμφωνα με τον James Danckert, καθηγητή γνωστικής νευροεπιστήμης στο Πανεπιστήμιο του Waterloo και συν-συγγραφέα του βιβλίου «Out of My Skull: The Psychology of Boredom». Και πολλοί άνθρωποι, όταν βιώνουν αυτή την βαρεμάρα, νιώθουν ότι πρέπει να κάνουν κάτι άμεσα γι’ αυτό.

Ωστόσο, η πλήξη έχει και μια λειτουργική πλευρά. Το συναίσθημα αυτό υπάρχει γιατί έχει σκοπό να σας ωθήσει στη δράση: Αυτό που κάνετε δεν είναι ικανοποιητικό ή σημαντικό, οπότε πηγαίνετε να βρείτε κάτι άλλο που να είναι.

«Μερικοί είναι καλύτεροι από άλλους στο να ακούνε αυτόν τον “συναγερμό”», λέει ο Danckert και όσοι λένε ότι δεν βαριούνται ποτέ είναι πιθανώς πιο ικανοί στο να το αντιμετωπίζουν. Όσοι ανταποκρίνονται παραγωγικά στα μηνύματα που στέλνει η πλήξη έχουν τη δύναμη να κάνουν αλλαγές στη ζωή τους, μικρές ή μεγάλες, κάτι που είναι καλό για εσάς και κακό για την πλήξη. «Η πλήξη σάς λέει ότι πρέπει να κάνετε κάτι άλλο. Εσείς πρέπει να βρείτε τι είναι αυτό», λέει ο νευροεπιστήμονας μιλώντας στον ιστότοπο Vox.

Η επιθυμία για κάτι διαφορετικό

Ενώ σίγουρα έχετε βιώσει την πλήξη σε κάποια στιγμή της ζωής σας, έχετε σταματήσει να σκεφτείτε το «γιατί»; Η Erin Westgate, βοηθός καθηγήτρια κοινωνικής ψυχολογίας στο Πανεπιστήμιο της Φλόριντα που μελετά την πλήξη, ορίζει το συναίσθημα αυτό ως την κατάσταση κατά την οποία δεν θέλουμε ή δεν μπορούμε να ασχοληθούμε με αυτό που κάνουμε, είτε επειδή δεν έχουμε την προσοχή να το κάνουμε — επειδή η εργασία είναι πολύ εύκολη ή πολύ δύσκολη — είτε επειδή δεν έχει νόημα.

Η βαρεμάρα αυτή μπορεί να εμφανιστεί στιγμιαία — για παράδειγμα, η αδυναμία συγκέντρωσης κατά την ανάγνωση ενός πυκνού βιβλίου — ή μπορεί να εγκατασταθεί μέσα μας για μεγαλύτερο χρονικό διάστημα, όπως όταν βρίσκεστε σε μια δουλειά που δεν σας ικανοποιεί.

Η πλήξη μπορεί να είναι αρκετά… καθολική εμπειρία: Λίγοι θεωρούν ότι το να περιμένουν στην ουρά σε μια δημόσια υπηρεσία μπορεί να είναι μια ιδιαίτερα συναρπαστική εμπειρία.

Αλλά είναι και ατομική. Μια ταινία που θεωρείτε συναρπαστική μπορεί να είναι βαρετή για έναν άλλο θεατή. «Αυτός είναι ο λόγος για τον οποίο μερικοί άνθρωποι βρίσκουν το να είναι μόνοι με τις σκέψεις τους βασανιστικό, ενώ άλλοι απολαμβάνουν να αφήνουν το μυαλό τους να περιπλανιέται», λέει η Westgate.

Μια άλλη κοινή παρανόηση

«Οι άνθρωποι συχνά συγχέουν την πλήξη με το να μην έχουν τίποτα να κάνουν», λέει η Westgate. Αντιθέτως, αν η μέρα σου αποτελείται από μονότονες, επαναλαμβανόμενες εργασίες, μπορεί να μην έχεις πολύ ελεύθερο χρόνο, αλλά και πάλι να νιώθεις πλήξη. Οι υπερ-απασχολημένοι που ισχυρίζονται ότι λαχταρούν την πλήξη μπορεί στην πραγματικότητα να λαχταρούν μια στιγμή χαλάρωσης.

Είναι αλήθεια ότι το να γεμίζετε τις μέρες σας με συνεχείς δραστηριότητες και διασκέδαση μπορεί να σας αποτρέψει από το να βαρεθείτε. Αν και αυτό δεν φαίνεται απαραίτητα κακό, αν καλύπτετε συνεχώς την πλήξη με την ακρόαση ενός ακόμη podcast τότε «εμποδίζετε τον εαυτό σας να καταλάβει πότε έχετε απομακρυνθεί από αυτά που εκτιμάτε και σας ενδιαφέρουν και από αυτά που μπορείτε να προσφέρετε στον κόσμο», λέει η Westgate.

Η αντίληψή σας για την πλήξη μπορεί επίσης να επηρεάσει τη συχνότητα με την οποία την βιώνετε. «Όσοι βλέπουν την βαρεμάρα ως εμπόδιο και απογοήτευση τείνουν να βαριούνται πιο συχνά», λέει ο Wijnand Van Tilburg, ανώτερος λέκτορας ψυχολογίας στο Πανεπιστήμιο του Essex. Αντίθετα, όσοι βλέπουν την πλήξη ως αναπόφευκτο μέρος της ζωής βαριούνται λιγότερο και, όταν το κάνουν, την αντιμετωπίζουν πιο αποτελεσματικά.

Μην μπερδεύετε πάντως την πλήξη με μια αβλαβή δύναμη: μπορεί όντως να οδηγήσει σε δυνητικά αρνητικές συμπεριφορές και αποτελέσματα, όπως αυτοτραυματισμός, παρορμητικότητα, κατάθλιψη, άγχος, αυξημένη κατανάλωση αλκοόλ και άλλων παράνομων ουσιών, προβλήματα προσοχής και κακή απόδοση στην εργασία.

Και παρά τις ενδείξεις που λένε το αντίθετο, η βαρεμάρα δεν οδηγεί σε εμπνευσμένες ανακαλύψεις και αυξημένη δημιουργικότητα, σύμφωνα με έρευνες. Αντίθετα, είναι οι μέτρια ενδιαφέρουσες δραστηριότητες, όπως το ντους ή ο περίπατος, που οδηγούν στην έμπνευση. Το ντους ή ο περίπατος δεν είναι ούτε τόσο συναρπαστικά, ούτε τόσο βαρετά ώστε να αποσπάσουν την προσοχή σας από τις σκέψεις σας: είναι μια μέση, καθημερινή κατάσταση και αυτό είναι το ιδανικό σημείο που πρέπει να επιδιώκετε.

Αξιοποιώντας στο έπακρο την πλήξη σας

Πώς μπορείτε λοιπόν να αντιμετωπίσετε καλύτερα την πλήξη; Και πώς μπορείτε να αποκωδικοποιήσετε επαρκώς τα μηνύματα της βαρεμάρας σας;

Όταν εμφανιστεί αυτό το συναίσθημα, χρησιμοποιήστε το ως υπενθύμιση ότι αυτό που κάνετε δεν έχει νόημα και αναζητήστε κάτι που να έχει, λένε οι ειδικοί. Αυτό θα διαφέρει ανάλογα με το πλαίσιο στο οποίο βρίσκεστε ανά πάσα ώρα και στιγμή. Μπορείτε να βάλετε ένα podcast ενώ διπλώνετε τα ρούχα για να κάνετε τη δουλειά αυτή λιγότερο κουραστική. Ίσως θα μπορούσατε να πάτε στο YouTube για να βρείτε ένα σεμινάριο για το ψήσιμο ψωμιού σε ένα βαρετό απόγευμα. «Δεν έχει πραγματικά σημασία τι είναι», λέει ο Danckert, «αλλά πρέπει να το θεωρήσετε αξιόλογο».

Για περιπτώσεις όπου δεν μπορείτε να σηκωθείτε και να φύγετε από μια βαρετή κατάσταση, όπως το σχολείο ή η δουλειά, η Westgate προτείνει να προσπαθήσετε να κάνετε την εμπειρία λίγο πιο βαθιά. «Εστιάστε στο γιατί βρίσκεστε εκεί και ποιος είναι ο βαθύτερος σκοπός που εξυπηρετεί, ώστε η εμπειρία αυτή να σας φαίνεται πιο σημαντική», λέει.

Μήπως είστε απλά ανυπόμονοι;

Προσπαθήστε να βρείτε προκλήσεις ή τρόπους για να κάνετε την κατάσταση πιο ενδιαφέρουσα. Φυσικά, η λύση για μια δουλειά που σας κάνει να βαριέστε μπορεί να είναι να βρείτε μια άλλη που δίνει περισσότερο νόημα και σκοπό στη ζωή σας.

Δεδομένου ότι αυτό δεν είναι ακριβώς εύκολο ή ρεαλιστικό για πολλούς ανθρώπους, ο Danckert προτείνει να αναθεωρήσετε την τρέχουσα εργασιακή σας κατάσταση: δεν ζείτε για να εργάζεστε, εργάζεστε για να ζήσετε. Δηλαδή, η δουλειά σας σας δίνει χρήματα που σας επιτρέπουν να κάνετε σημαντικές δραστηριότητες στον ελεύθερο χρόνο σας.

Για πιο βραχυπρόθεσμη ανία, όπως το να περιμένετε στην ουρά για κάτι, η Westgate λέει ότι δεν υπάρχει τίποτα κακό στο να χρησιμοποιείτε το τηλέφωνό σας ως διασκέδαση για να περάσει η ώρα. «Αν το να κοιτάζετε το τηλέφωνό σας είναι μια μορφή απόσπασης της προσοχής για λίγα λεπτά, που σας επιτρέπει να συνεχίσετε αυτή την βαρετή, άβολη δραστηριότητα που πρέπει να κάνετε, τότε μάλλον δεν υπάρχει πρόβλημα», λέει. «Νομίζω ότι το πρόβλημα δημιουργείται όταν αυτή είναι η αντίδρασή μας σε κάθε περίπτωση ανίας».

Αν χρησιμοποιείτε το τηλέφωνό σας ως στήριγμα κάθε φορά που νιώθετε την παραμικρή ανία, μπορεί να αναπτύξετε κάποιες ανθυγιεινές συνήθειες — όπως να κοιτάζετε το τηλέφωνό σας ενώ παρακολουθείτε τον αγώνα ποδοσφαίρου του παιδιού σας ή ενώ οδηγείτε. Στην πραγματικότητα, το να κοιτάζετε συνεχώς σύντομα βίντεο, όπως στο TikTok, αυξάνει την ανία, σύμφωνα με μια μελέτη. «Μειώνει την ικανότητα συγκέντρωσης και την αντίληψη του νοήματος της δραστηριότητας», λέει ο Van Tilburg. «Αυξάνει την πλήξη, παρόλο που οι άνθρωποι πιστεύουν ότι αυτό θα τους βοηθήσει να την ανακουφίσουν».

Η ζωή δεν χρειάζεται να είναι διαρκώς σαν μια μονότονη ομίχλη, ούτε πρέπει να είναι συνεχώς συναρπαστική. «Μερικές φορές», καταλήγει με νόημα ο Van Tilburg, «λίγη βαρεμάρα είναι χρήσιμη για να ανακαλύψετε νέα πράγματα και να αναπτύξετε νέα ενδιαφέροντα».