Για να κόψετε μια κακή συνήθεια και να δημιουργήσετε μια νέα, η νευροεπιστήμη λέει ότι αρκεί να κάνετε μια απλή αλλαγή

Οι περισσότεροι πιστεύουμε πως οι πράξεις μας βασίζονται σε συνειδητές αποφάσεις. Όμως η επιστήμη δείχνει πως σχεδόν το 40% των καθημερινών μας ενεργειών είναι προϊόν συνήθειας και όχι λογικής σκέψης.

Κάποιες από αυτές, μάλιστα, είναι επιζήμιες, όπως η ακούσια παρακολούθηση βίντεο στο διαδίκτυο, αντί για εργασία.

Γιατί επιμένουμε στις κακές συνήθειες -Τι αποκαλύπτει ο εγκέφαλος

Όπως διαβάζουμε και στον ιστότοπο για θέματα υγείας του Χάρβαρντ health.harvard.edu, οι συνήθειες, είτε θετικές είτε αρνητικές, λειτουργούν ως αυτοματοποιημένες ρουτίνες που διευκολύνουν την καθημερινότητά μας.

Όπως αναφέρει η Dr Stephanie Collier, διευθύντρια εκπαιδευτικών προγραμμάτων στον τομέα της γηριατρικής ψυχολογίας στο νοσοκομείο McLean και διδάσκουσα Ψυχιατρικής στην Ιατρική Σχολή του Χάρβαρντ, «ο εγκέφαλος δεν χρειάζεται να επεξεργάζεται ενεργά κάθε απόφαση».

Η υιοθέτηση κακών συνηθειών διαφοροποιείται ελαφρώς, καθώς η προσπάθεια να τις διακόψουμε δημιουργεί ένα αίσθημα εσωτερικής σύγκρουσης, μια κατάσταση που ο εγκέφαλος προσπαθεί να αποφύγει.

Σύμφωνα με τη Dr. Luana Marques, αναπληρώτρια καθηγήτρια Ψυχολογίας στην Ιατρική Σχολή του Χάρβαρντ, αυτή η δυσαρμονία ενεργοποιεί το λιμβικό σύστημα, το οποίο σχετίζεται με τις πρωταρχικές αντιδράσεις «πάλης, φυγής ή παγώματος». Το αποτέλεσμα είναι να επιστρέφουμε ενστικτωδώς στη γνώριμη συμπεριφορά, ακόμη και όταν γνωρίζουμε πως δεν μας ωφελεί.

Πολλές φορές, αυτές οι μη ωφέλιμες συμπεριφορές συνοδεύονται από αίσθηση ευχαρίστησης, καθώς ενεργοποιείται η απελευθέρωση ντοπαμίνης – του νευροδιαβιβαστή που σχετίζεται με την ανταμοιβή.

Ο εγκέφαλος τείνει να επιβραβεύει οποιαδήποτε συμπεριφορά φαίνεται να συμβάλλει στην επιβίωση, όπως η τροφή ή η αναπαραγωγή.

Η αποφυγή της αλλαγής -που επίσης εκλαμβάνεται ως παράγοντας ασφάλειας- παράγει προσωρινή ικανοποίηση. Έτσι εξηγείται γιατί τόσο συχνά επιστρέφουμε στα ίδια μοτίβα.

Όπως επισημαίνει η Dr Collier, αυτός είναι και ο λόγος που η απεξάρτηση από τις κακές συνήθειες είναι τόσο δύσκολη: η συναισθηματική ανταμοιβή της στασιμότητας λειτουργεί υποσυνείδητα ενάντια στην αλλαγή.

Πώς μπορούμε να αλλάξουμε συνήθειες;

Η λύση, σύμφωνα με τη νευροεπιστήμη, δεν είναι να προσπαθήσουμε να αντισταθούμε πριν ενεργήσουμε, αλλά να «σκεφτούμε ενώ πράττουμε».

Όταν βρισκόμαστε στο μέσο μιας συνήθειας, όπως η περιήγηση στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης, πρέπει να παρατηρούμε συνειδητά πώς αισθανόμαστε: Μας προσφέρει πραγματική ικανοποίηση; Είναι πιο ουσιαστικό από αυτό που είχαμε σκοπό να κάνουμε; Τι κερδίζουμε και τι χάνουμε;

Αυτή η διαδικασία αυτοπαρατήρησης, επαναλαμβανόμενη με συνέπεια, οδηγεί σε αναδιάταξη των συσχετισμών ανταμοιβής στο μυαλό. Ο εγκέφαλος αρχίζει να «βλέπει» τη θετική συναισθηματική απόδοση της συνέπειας, και έτσι, σταδιακά, οι καλές συνήθειες αντικαθιστούν τις κακές.

Η ισχύς της πρόθεσης

Όταν η πρόθεση (π.χ. η συγκέντρωση στη δουλειά) ευθυγραμμίζεται με την καθημερινή συμπεριφορά, η αυτοπειθαρχία δεν βασίζεται πια μόνο στη θέληση. Γίνεται μηχανισμός, υποστηριζόμενος από το ίδιο το νευρωνικό μας δίκτυο.

Η τελική συνταγή; Όχι μόνο να αποφεύγουμε τις κακές συνήθειες, αλλά να τις αναλύουμε εν κινήσει.

Μέσα από αυτή τη στοχευμένη επίγνωση μπορούμε να ενισχύσουμε θετικές συμπεριφορές και να αντικαταστήσουμε τις παλιές, χωρίς να βασιζόμαστε αποκλειστικά στην εξαντλητική δύναμη της θέλησης.