Κατανοώντας το αποτέλεσμα μιας βασικής ανάλυσης σπέρματος

Η πρώτη εξέταση που συστήνεται στον άνδρα στα πλαίσια της διερεύνησης της γονιμότητας ενός ζευγαριού, μετά από συνεργασία με ειδικό γυναικολόγο γονιμότητας, είναι το σπερμοδιάγραμμα ή αλλιώς η βασική ανάλυση σπέρματος.

Η βασική ανάλυση σπέρματος μπορεί να πραγματοποιηθεί και σε εργαστήρια εξωσωματικής γονιμοποίησης, μετά από κατάλληλη εκπαίδευση των κλινικών εμβρυολόγων, καθότι αυτοί επεξεργάζονται τους ανδρικούς (δείγματα σπέρματος, σπερματοζωάρια) ή γυναικείους (ωάρια) γαμέτες πριν την γονιμοποίηση και την δημιουργία γονιμοποιημένων ωαρίων (εμβρύων).

Κατευθυντήριες γραμμές για την βασική ανάλυση σπέρματος μας δίνουν τα εγχειρίδια του Παγκόσμιου Οργανισμού Υγείας (WHO laboratory manual for the examination and processing of human semen — World Health Organization) με πιο πρόσφατο αυτό της 6ης έκδοσης (2021)

Ποιά είναι όμως τα κύρια χαρακτηριστικά που ελέγχονται και πως ερμηνεύονται τα αποτελέσματα αυτών;

1. Όγκος εκσπερμάτισης

Ο όγκος ενός δείγματος σπέρματος πρέπει να είναι μεγαλύτερος ή ίσος του 1.4 ml (V≥1.4ml).

Χαμηλός όγκος ενός δείγματος μπορεί να οφείλεται σε απόφραξη του σπερματικού πόρου (του αγωγού που μεταφέρει το σπέρμα από τους όρχεις στην ουρήθρα), απουσία ή απόφραξη της σπερματικής κύστης, μερική ανάδρομη εκσπερμάτιση ή ορμονική ανισορροπία.

Ο χαμηλός όγκος μπορεί επίσης να προκληθεί από το άγχος κατά την υποβολή στην εξέταση. Αντιθέτως, ο ασυνήθιστα υψηλός όγκος θα μπορούσε να προκληθεί από φλεγμονή των αναπαραγωγικών αδένων.

1. Συγκέντρωση (αριθμός σπερματοζωαρίων ανά mL)

Η συγκέντρωση πρέπει να είναι μεγαλύτερη ή ίση των 16 εκατ./ml (≥16 εκατ./ml). Η χαμηλή συγκέντρωση σπερματοζωαρίων μπορεί να αποτελεί μέρος ενός γενικού χαμηλού αριθμού σπερματοζωαρίων. Θα μπορούσε επίσης να σχετίζεται με έναν ασυνήθιστα υψηλό όγκο εκσπερμάτισης.

1. Ολικός αριθμός σπερματοζωαρίων

Ο ολικός αριθμός σπερματοζωαρίων πρέπει να είναι μεγαλύτερος ή ίσος των 39 εκατομμυρίων ανά εκσπερμάτιση (≥39 εκατ).

Ολικός αριθμός σπερματοζωαρίων μικρότερος του φυσιολογικού μπορεί να υποδεικνύει μια σειρά προβλημάτων, όπως χρόνια ή αδιάγνωστα προβλήματα υγείας (πχ διαβήτης ή κοιλιοκάκη), προβλήματα εκσπερμάτισης, ορμονικά ζητήματα, πιθανή λοίμωξη ή κιρσόκηλη.

Ο χαμηλός αριθμός σπερματοζωαρίων μπορεί επίσης να προκληθεί από ορισμένα φάρμακα ή μια πρόσφατη ασθένεια που συνοδεύεται από υψηλό πυρετό. Τέλος, το κάπνισμα, η παχυσαρκία και η υπερβολική χρήση αλκοόλ έχουν συνδεθεί με χαμηλό αριθμό σπερματοζωαρίων.

1. Συνολική Κινητικότητα

Η συνολική κινητικότητα πρέπει να είναι μεγαλύτερη ή ίση του 42% (≥42%). Για να επιτευχθεί η γονιμοποίηση, το σπερματοζωάριο πρέπει να κολυμπήσει στη γυναικεία αναπαραγωγική οδό για να συναντήσει το ωάριο. Η συνολική κινητικότητα αναφέρεται σε οποιαδήποτε κίνηση. Ασθενοζωοσπερμία είναι ο όρος που χρησιμοποιείται για τον χαρακτηρισμό της κακής κινητικότητας σε ένα δείγμα σπέρματος. Η «φτωχή» κινητικότητα μπορεί να οφείλεται σε ασθένειες, ορισμένα φάρμακα, διατροφικές ελλείψεις ή κακές συνήθειες υγείας όπως το κάπνισμα ή ορισμένες παθήσεις όπως η κιρσοκήλη. Πολλές από τις αιτίες του χαμηλού αριθμού σπερματοζωαρίων μπορούν επίσης να προκαλέσουν κακή κινητικότητα.

1. Προωθητική κινητικότητα

Η προωθητική κινητικότητα πρέπει να είναι μεγαλύτερη ή ίση του 30% (≥30%). Σε αντιδιαστολή με τη συνολική κινητικότητα, η προοδευτική αναφέρεται στην κίνηση προς τα εμπρός είτε σε ευθεία γραμμή είτε σε μεγάλο κύκλο και τα σπερματοζωάρια με ευθεία προωθητική κίνηση κινούνται με ταχύτητα 25 μικρόμετρα/δευτερόλεπτο ή και περισσότερο. Αιτίες για τη μειωμένη προωθητική κινητικότητα είναι όμοιες με αυτά που προκαλούν μείωση της συνολικής κινητικότητας.

1. Μορφολογία

Σε ένα δείγμα σπέρματος, για να χαρακτηριστεί ως φυσιολογικό, πρέπει να υπάρχει ένα ποσοστό τουλάχιστον 4 % ή και παραπάνω, σπερματοζωαρίων με φυσιολογική μορφολογία. Κακή μορφολογία του σπέρματος μπορεί να προκαλείται από τις ίδιες αιτίες που προκαλούν μειωμένο ολικό αριθμό σπερματοζωαρίων και είναι ένα πολύ συχνό φαινόμενο σε μία ανάλυση σπέρματος. Πλέον, με κατάλληλη επεξεργασία υπάρχουν μέθοδοι επιλογής των σπερματοζωαρίων με φυσιολογική μορφολογία σε πολύ υψηλό ποσοστό, σε ένα σύγχρονο εμβρυολογικό εργαστήριο.

Αξίζει να υπογραμμίσουμε και να έχουμε στο μυαλό μας πως:

 Οι τιμές αναφοράς που περιγράφουν τα χαρακτηριστικά ενός δείγματος σπέρματος έχουν προκύψει από άνδρες των οποίων η σύντροφος έμεινε έγκυος μέσα σε 12 μήνες από τη στιγμή που ξεκίνησαν να έχουν ελεύθερες επαφές

 Αυτή η ομάδα ανδρών αποτελούν μία επιλεγμένη ομάδα ατόμων και οι παράμετροι στο δείγμα σπέρματός τους μπορεί να διαφέρουν από αυτές του γενικού πληθυσμού υγιών ανδρών

 Οι παράμετροι ενός δείγματος σπέρματος μπορεί να είναι εξαιρετικά μεταβλητές τόσο του ίδιου άνδρα όσο και μεταξύ ανδρών και δεν είναι οι μοναδικοί καθοριστικοί παράγοντες της γονιμότητας ενός ζευγαριού

 Οι παράμετροι που κυμαίνονται εντός του 95% των τιμών αναφοράς δεν εγγυώνται τη γονιμότητα

 Άνδρες των οποίων όλες ή κάποιες από τις παραμέτρους είναι χαμηλότερες των τιμών αναφοράς δε σημαίνει πως είναι υπογόνιμοι ή μη γόνιμοι, καθώς οι τιμές αυτές είναι παροδικά μεταβλητές και είναι καλό να υπόκεινται σε περαιτέρω εξετάσεις

 Τα αποτελέσματα της βασικής ανάλυσης πρέπει να ερμηνεύονται και συνεκτιμώνται σε σχέση με τη συνολική κλινική εικόνα του άνδρα αλλά και κυρίως, ίσως, με την ηλικία και γονιμότητα της συντρόφου.

Ο Βασίλειος Αθανασίου είναι Διδάκτωρ της Ιατρικής Σχολής του Πανεπιστημίου Ιωαννίνων στο οποίο ολοκλήρωσε τη διδακτορική διατριβή του με θέμα τη νεοπλασία του τραχήλου. Μετεκπαιδεύθηκε στην Ενδοσκοπική Χειρουργική και Υποβοηθούμενη Αναπαραγωγή στα νοσοκομεία Hôpital Cantonal de Fribourg (Ελβετία), Hôpital Universitaire de Genève HUG (Ελβετία), Centre Européen de Formation Pratique et de la Chirurgie Endoscopique – Perigeux (Γαλλία) και Monash University – Melbourne (Αυστραλία). Το 2007 δημιούργησε με τη βιολόγο Μαρία Σακελλαρίου το «Κέντρο Εξωσωματικής Αθηνών- IVF Athens Center». Έχει δημοσιεύσει άρθρα σε θέματα υπογονιμότητας, υποβοηθούμενης αναπαραγωγής και εξωσωματικής γονιμοποίησης ενώ συμμετέχει ενεργά σε οργανωτικές επιτροπές και ομιλίες σε ελληνικά και διεθνή συνέδρια και επιστημονικές συναντήσεις.

Η Μαρία Σακελλαρίου είναι πιστοποιημένη Ανώτερη Εμβρυολόγος (Senior Embryologist) από την European Society of Human Reproduction and Embryology (ESHRE) από την οποία έχει επίσης πιστοποιηθεί στην Ανάλυση Σπέρματος. Από τις πλέον έμπειρες εμβρυολόγους στον τομέα της υποβοηθούμενης αναπαραγωγής στην Ελλάδα, ίδρυσε το Κέντρο Εξωσωματικής Αθηνών με τον Δρ. Αθανασίου και έκτοτε είναι υπεύθυνη για όλο το φάσμα των δραστηριοτήτων του εμβρυολογικού εργαστηρίου. Έχει παραστεί ως ομιλήτρια σε πλήθος πανελληνίων συνεδρίων και έχει ανακοινώσει το πλούσιο ερευνητικό της έργο σε εθνικά και διεθνή συνέδρια καθώς και σε επιστημονικά περιοδικά.