Ρευματοειδής αρθρίτιδα: Η κατάλληλη θεραπεία και η σχέση γιατρού – ασθενούς

Η ρευματοειδής αρθρίτιδα (ΡΑ) είναι μια συχνή αυτοάνοση συστηματική νόσος η οποία προσβάλλει το 1% του πληθυσμού. Οι γυναίκες έχουν διπλάσια έως τριπλάσια πιθανότητα να νοσήσουν, σε σχέση με τους άνδρες. Το πρόβλημα εστιάζεται κυρίως στις αρθρώσεις, όπου προκαλείται φλεγμονή και δυσκολία στην εκτέλεση καθημερινών δραστηριοτήτων. Οι ασθενείς δυσκολεύονται να γράψουν, να ανοίξουν ένα βάζο, να ντυθούν, να μεταφέρουν ένα αντικείμενο ή ακόμη και να περπατήσουν, στις περιπτώσεις που η νόσος εκδηλώνεται στους γοφούς και στα γόνατα. Από τη ρευματοειδή αρθρίτιδα μπορεί να προσβληθούν και ζωτικά όργανα όπως η κάρδια, πνεύμονες, αγγεία, οφθαλμοί, νεύρα κτλ., ενώ αν η νόσος δεν αντιμετωπιστεί έγκαιρα, οδηγεί σε αναπηρία και μείωση του ορίου ζωής.

Αυτό αποδεικνύεται από σειρά μελετών στην Ελλάδα και στο εξωτερικό, οι οποίες δείχνουν πως η ρευματοειδής αρθρίτιδα επιβαρύνει σημαντικά την ποιότητα ζωής των ασθενών. Εκτός από τη μείωση της λειτουργικότητας, μειώνει και το προσδόκιμο της επιβίωσης, κατά 5 έως 10 έτη, ενώ προκαλεί την εμφάνιση μιας σειράς παράλληλων νοσημάτων (συννοσηρότητες). Έχει σημαντικές επιπτώσεις και οδηγεί σε επιπλέον σωματική και ψυχολογική επιβάρυνση των ασθενών, με τις ανάγκες του καθενός να είναι διαφορετικές, ανάλογα με τη μορφή και την πορεία της νόσου. Η επιβάρυνση αυτή του οργανισμού οδηγεί έναν στους δύο ασθενείς στη διακοπή συγκεκριμένων δραστηριοτήτων, ενώ ένας στους τρεις εγκαταλείπει την εργασία του, εξαιτίας της νόσου.

Επαναστατικές θεραπείες άλλαξαν την εικόνα

Την τελευταία εικοσαετία εμφανίστηκαν επαναστατικές θεραπείες (οι βιολογικοί παράγοντες) που άλλαξαν δραματικά προς το καλύτερο την αντιμετώπιση της ρευματοειδούς αρθρίτιδας σε ό,τι αφορά στη μείωση της φλεγμονής, την πρόληψη των δομικών βλαβών και της ανικανότητας καθώς και την επίτευξη ύφεσης της νόσου. Όμως παρά τη σημαντική πρόοδο που έχει επιτευχθεί, παραμένουν ανεκπλήρωτες θεραπευτικές ανάγκες, όπως η αντιμετώπιση της κόπωσης και του πόνου, αλλά και η φροντίδα της ψυχικής υγείας των ασθενών. Έτσι, σήμερα, ο στόχος στην αντιμετώπιση της ρευματοειδούς αρθρίτιδας δεν είναι πλέον μόνο η ανακούφιση των συμπτωμάτων που νιώθουν οι ασθενείς και η αναστολή εξέλιξης της νόσου και της βλάβης των αρθρώσεων, αλλά και η διασφάλιση της ποιότητας ζωής στους πάσχοντες.

Βασική προϋπόθεση η καλή συνεργασία γιατρού – ασθενούς

Βασική προϋπόθεση για να πετύχουμε όλους αυτούς τους στόχους αποτελεί η καλή συνεργασία γιατρού – ασθενούς. Με αυτό το δεδομένο, η θεραπεία πρέπει να βασίζεται σε κοινή απόφαση μεταξύ των δύο. Όπως προαναφέρθηκε, πρωταρχικός στόχος της θεραπείας είναι ο έλεγχος των συμπτωμάτων, η πρόληψη των δομικών βλαβών, η διασφάλιση της λειτουργικότητας, η βελτιστοποίηση της ποιότητας ζωής του πάσχοντος και η ανεμπόδιστη συμμέτοχη του σε κοινωνικές και εργασιακές δραστηριότητες. Καλή ποιότητα ζωής σε έναν ασθενή με ρευματοειδή αρθρίτιδα, θεωρείται η απουσία πόνου, η καλή ποιότητα ύπνου, η διατήρηση της σεξουαλικής δραστηριότητας, η έλλειψη πρωινής δυσκαμψίας, εξάντλησης και άγχους καθώς και η εργασιακή και κοινωνική λειτουργικότητα.

Τις κρίσιμες παραμέτρους της ασθένειας στην καθημερινότητα των πασχόντων κατέδειξε μεγάλη διεθνής έρευνα, στην οποία συμμετείχαν 3.649 ασθενείς με ρευματοειδή αρθρίτιδα σε 13 χώρες (RA NarRAtive). Η έρευνα αυτή αναδεικνύει την ανάγκη των ασθενών να αισθάνονται άνετα με τους επαγγελματίες υγείας και να μιλούν ανοικτά μαζί τους για τους θεραπευτικούς στόχους και τις προτιμήσεις τους, με στόχο τη βελτίωση στη διαχείριση της νόσου τους. Η συνεργασία γιατρού και ασθενούς είναι ένα κρίσιμο θέμα ώστε να αποδίδουν οι διάφορες θεραπείες, καθώς οι δυο πλευρές έχουν διαφορετική οπτική: Οι ασθενείς εστιάζουν στον πόνο, στη λειτουργικότητα και στην εξάντληση που βιώνουν εξαιτίας της νόσου. Την ίδια ώρα οι γιατροί δίνουν έμφαση στη μείωση της φλεγμονής και τη προστασία της άρθρωσης και άλλων ζωτικών οργάνων.

Συμβατικά και νέα φάρμακα

Στις θεραπευτικές επιλογές της ρευματοειδούς αρθρίτιδας για την αρχική αντιμετώπιση περιλαμβάνονται συμβατικά (συνθετικά) τροποποιητικά της νόσου αντιρευματικά φάρμακα, όπως η μεθοτρεξάτη και η κορτιζόνη, η οποία συνήθως αποτελεί αναπόσπαστο κομμάτι της αρχικής αγωγής. Εάν η νόσος δεν ελεγχθεί προστίθεται ένας από τους λεγόμενους «βιολογικούς παράγοντες». Τα φάρμακα αυτά στοχεύουν και εξουδετερώνουν ουσίες και κύτταρα που διαδραματίζουν καίριο ρόλο στη διαδικασία της χρόνιας φλεγμονής και της αρθρικής καταστροφής. Είναι σκευάσματα υψηλού κόστους και χορηγούνται δωρεάν από το κράτος σε όλους του ασθενείς που τα χρειάζονται. Αποτέλεσαν επανάσταση στη θεραπευτική και χρησιμοποιούνται από εικοσαετίας (οι παλαιότεροι). Είναι ενέσιμα και γίνονται συνήθως υποδόρια από τον ίδιο τον ασθενή, καθώς έχουν συνήθως τη μορφή «πένας». Γίνονται μια φορά την εβδομάδα ή κάθε δεύτερη εβδομάδα ή μια φορά το μήνα (αναλόγως το σκεύασμα). Εξέλιξη αυτών αποτελούν την τελευταία 5ετια, οι λεγόμενες στοχευόμενες θεραπείες που χορηγούνται από μάλιστα από στόματος. Μέχρι στιγμής η μοναδική που κυκλοφορεί στη χώρα μας είναι το tofacitinib.

Η σχέση γιατρού – ασθενούς επηρεάζει και το αποτέλεσμα της θεραπείας

Να σημειωθεί πάντως ότι το αποτέλεσμα της θεραπείας επηρεάζεται εκτός των άλλων και από τη σχέση που υπάρχει μεταξύ γιατρού και ασθενούς. Η έρευνα ΡA NaRAtive έδειξε ότι το επίπεδο οικειότητας με τον γιατρό έχει θετική επίδραση στην ασθένεια, με αποτέλεσμα οι ασθενείς με ρευματοειδή αρθρίτιδα, που εκφράζουν ελεύθερα τις ανησυχίες και τους φόβους τους, έχουν 43% περισσότερες πιθανότητες να βλέπουν θετικά την κατάσταση της υγεία τους, ενώ ανταποκρίνονται καλυτέρα στη θεραπεία. Η σιωπή είναι εμπόδιο στην καλύτερη περίθαλψη, καθώς τρεις στους πέντε ασθενείς να αναφέρουν ότι δεν αισθάνονται άνετα να εκφράσουν τις ανησυχίες και τους φόβους τους στον γιατρό τους.

Οι αυξημένες ανάγκες των ασθενών, σε όλα τα επίπεδα, περιγράφονται στην Ευρωπαϊκή Χάρτα Δικαιωμάτων των Ασθενών. Σε γνωμοδότηση της Ευρωπαϊκής Επιτροπής για τα δικαιώματα των ασθενών επισημαίνεται πως η μακροχρόνια ασθένεια και η αναπηρία δημιουργούν νέες ανάγκες και νέες προσδοκίες στους ασθενείς.

Οι πολλαπλές παράμετροι που επηρεάζουν τη ρευματοειδή αρθρίτιδα, αναδεικνύουν την αναγκαιότητα συνεργασίας όλων των εμπλεκομένων πλευρών για μεγιστοποίηση του θεραπευτικού αποτελέσματος: Ασθενείς, ρευματολόγοι, οικογένεια, σύλλογοι ασθενών και Πολιτεία πρέπει να συνεργάζονται στενά. Έρευνες δείχνουν ότι όλοι συμφωνούν πως η συμμετοχή των ασθενών στις θεραπευτικές αποφάσεις αλλά και στη χάραξη πολιτικών υγείας είναι κλειδί για την επιτυχία στην αντιμετώπιση της ρευματοειδούς αρθρίτιδας.

*Ο Ανδρέας Μπούνας είναι ειδικός ρευματολόγος. Αποφοίτησε από την Ιατρική Σχολή του ΑΠΘ, ενώ από το 2004 μέχρι σήμερα διατηρεί ιδιωτικό ιατρείο στην Πάτρα και είναι συνεργάτης στο ρευματολογικό τμήμα του ιδιωτικού θεραπευτηρίου «Ολύμπιον».