Ίση Ανατροφή και η ποιότητα των δεσμών μεταξύ γονέων και παιδιών

Ενώ ο όρος «Κοινή Ανατροφή» χρησιμοποιείται συνήθως για να περιγράψει διακανονισμούς όπου οι γονείς μοιράζονται τις γονικές ευθύνες μετά το διαζύγιο όσο το δυνατόν περισσότερο, η έννοια «Ίση Ανατροφή» αναφέρεται σε γονικές συμφωνίες κατόπιν διαζυγίου όπου οι γονείς επιχειρούν να μοιράσουν εξίσου και δίκαια τις μετά διαζυγίου ευθύνες απέναντι στα παιδιά τους. Παρότι η κοινή ανατροφή προσφέρει πολλά οφέλη στα παιδιά, η ίση ανατροφή είναι η ιδανική συνθήκη για τα περισσότερα παιδιά διαζυγίου περιλαμβανομένων και αυτών που βιώνουν υψηλή γονική αντιδικία. Οι πρόσφατες έρευνες δείχνουν ότι η αντιδικία μειώνεται στην ίση ανατροφή από την προοπτική των παιδιών (Fabricius, 2011), αλλά και των γονέων (Bauserman, 2012), και σε περιπτώσεις όπου η αντιδικία των γονέων δεν μειώνεται, η ίση ανατροφή φαίνεται να μειώνει τα περισσότερα αρνητικά αποτελέσματα της αντιδικίας στα παιδιά (Fabricius, 2011).

Οι ειδικοί της παιδικής εξέλιξης έχουν δηλώσει ότι η ποιότητα των σχέσεων προσκόλλησης είναι ένας βασικός παράγοντας που σχετίζεται με την ευημερία των πολύ μικρών παιδιών.  Αναπόφευκτα, κάποιοι πιστεύουν ότι η ποιότητα των σχέσεων μεταξύ γονέων και παιδιών είναι πιο σημαντική από την ποσότητα του χρόνου που τα παιδιά περνούν με τον ένα ή τον άλλο γονέα μετά το διαζύγιο. Τα παιδιά όμως, σχηματίζουν στενούς δεσμούς με αυτούς που τα φροντίζουν στο πρώτο έτος της ζωής τους και μετά. Αυτό εισηγείται ότι η ποσότητα του χρόνου είναι τουλάχιστον όσο σημαντική όσο και η ποιότητα.

Η ποιότητα των σχέσεων εξαρτάται σε μεγάλο βαθμό από την επάρκεια χρόνου για να αναπτυχθούν και να εξελιχθούν οι πρωταρχικές αυτές σχέσεις. Η ίση γονική ευθύνη προσφέρει το περιεχόμενο και το κατάλληλο κλίμα για την συνέχιση ή την εξέλιξη σχέσεων υψηλής ποιότητας μεταξύ γονέα και παιδιού επιτρέποντας και στους δυο γονείς να παραμένουν σταθεροί, υπεύθυνοι, εμπλεγμένοι, συνδεδεμένοι, συναισθηματικά διαθέσιμοι, υποστηρικτικοί, και συγκεντρωμένοι στην καθημερινότητα των παιδιών τους.

Δεσμοί προσκόλλησης διαμορφώνονται μέσω αμοιβαίας συμμετοχής στις καθημερινές ρουτίνες των παιδιών, συμπεριλαμβανομένων διανυκτερεύσεων και ξυπνήματος, μετάβασης από και προς το σχολείο και εξωσχολικές δραστηριότητες.  Υπάρχει μια άμεση σχέση μεταξύ ποσότητας και ποιότητας των σχέσεων μεταξύ παιδιού και γονιού, καθώς οι σχέσεις υψηλής ποιότητας μεταξύ τους δεν είναι δυνατές χωρίς επαρκή καθημερινό χρόνο ρουτίνας ώστε να αναπτυχθεί και να διατηρηθεί μια ποιοτική σχέση.  Η προσαρμογή των παιδιών διευρύνεται με τις θεμελιώδεις σχέσεις με τον πατέρα και την μητέρα (Fabricius et al, 2011).  Για τα παιδιά, οι δεσμοί θεμελιώδους προσκόλλησης δεν είναι δυνατοί μέσω των περιορισμών πρόσβασης ή επίσκεψης.

Η αντίληψη ότι τα παιδιά δημιουργούν πρωταρχικούς δεσμούς μόνο με έναν γονιό, την οποία ενστερνίζονται ορισμένοι παιδοψυχολόγοι, διαφαίνεται σε σχόλια όπως «τα παιδιά έχουν μια μόνο πρωταρχική φιγούρα προσκόλλησης, το άτομο το οποίο τα ίδια προτιμούν να τους προσφέρει παρηγοριά σε στιγμές αγωνίας και πόνου».  Αυτοί που προωθούν αυτή την αντίληψη αποκλείουν την πιθανότητα τα παιδιά να αναπτύσσουν πολλαπλούς πρωταρχικούς δεσμούς, εννοώντας ότι νοιώθουν ασφαλή να απευθύνονται σε περισσότερα από ένα άτομα (συνήθως εξίσου στην μητέρα και στον πατέρα), για να τους προσφέρουν παρηγοριά σε στιγμές αγωνίας ή πόνου όπως και στο να μοιραστούν στιγμές χαράς. Είναι ξεκάθαρο ότι όταν ασχολούνται και οι δυο γονείς με την ανάπτυξη των παιδιών, αφοσιωμένοι και ισχυροί, τότε τα παιδιά δημιουργούν στενούς δεσμούς προσκόλλησης και με τους δυο γονείς.

Η ποιότητα των δεσμών μεταξύ γονέων και παιδιών εξαρτάται σε μεγάλο βαθμό από την ευημερία των γονέων.  Η ευημερία των γονέων προάγεται μέσω της ίσης ή της κοινής ανατροφής καθώς κανείς γονιός από τους δυο δεν απειλείται με την απώλεια του παιδιού του (Bauserman, 2012). Τα υψηλότερα ποσοστά κατάθλιψης μεταξύ ενηλίκων παρατηρούνται  σε αυτούς που έχουν ένα εξαρτώμενο παιδί αλλά δεν μπορούν να διατηρήσουν μια ουσιαστική σχέση με αυτό το παιδί.

Δεδομένου του όγκο των επιστημονικών δεδομένων, είναι εμφανές ότι η εξίσου ανατροφή είναι μια βιώσιμη επιλογή που ωφελεί όλες τις καταστάσεις έναντι στο  σημερινό καταστροφικό δικαστικό σύστημα όπου ο ένας και μοναδικός γονιός κερδίζει τα πάντα.  Η μετά-ανάλυση του Bauserman (2012), 50 ερευνών και μελετών, δείχνει ότι η ένταση της αντιδικίας των γονέων μειώνεται δραματικά με την κοινή επιμέλεια.  Βρήκε ότι σχεδόν σε όλες τις περιοχές σύγκρισης η κοινή επιμέλεια σχετίζεται με καλύτερη προσαρμογή των γονέων.

Η ποιότητα των σχέσεων με τα παιδιά δεν εκτίθεται σε κίνδυνο μόνο στις περιπτώσεις όπου ο ένας γονέας νιώθει αποστέρηση δικαιωμάτων ως γονέας εκτός σπιτιού, αλλά και σε καταστάσεις όπου ο γονιός που έχει την αποκλειστική επιμέλεια είναι εξουθενωμένος λόγω των υπερβολικών απαιτήσεων της αποκλειστικής φροντίδας  και των ευθυνών  της ανατροφής των παιδιών.  Οι περιορισμοί των παραδοσιακών σχέσεων «επικοινωνίας με τα τέκνα» έχουν καταγραφεί και μελετηθεί πλήρως. 

Η εγγύτητα, η ζεστασιά, και η αμοιβαία κατανόηση είναι καταστάσεις δυσδιάκριτες μέσα στην πίεση του δοσμένου χρόνου επικοινωνίας. Οι ουσιώδεις σχέσεις αναπτύσσονται μέσα από συναισθηματική σύνδεση και αυτό είναι δυνατό λόγω της συναισθηματικής σταθερότητας και ασφάλειας που παρέχεται μέσω ουσιώδους (δίκαιου και ίσου), γονικού χρόνου. Την ίδια στιγμή, η ποιότητα των σχέσεων γονέων-παιδιών ενισχύεται όταν οι γονείς δεν νιώθουν επιβαρυμένοι ή κατακλυσμένοι από τις απαιτήσεις της αποκλειστικής επιμέλειας. 

Οι μελέτες έχουν αποδείξει ότι οι γονείς που μοιράζονται την επιμέλεια αναφέρουν λιγότερη πίεση και άγχος στη ζωή τους από τους γονείς που έχουν αποκλειστική επιμέλεια, καθώς η ανατροφή, και ότι αυτή συνεπάγεται, μοιράζεται στα δυο με αποτέλεσμα καλύτερη ποιότητα στις σχέσεις μεταξύ γονέων και παιδιών.  Τα μεγαλύτερα και μικρότερα ποσοστά  γονικής ικανοποίησης  μετά το διαζύγιο αναφέρονται  στις περιπτώσεις της αποκλειστικής επιμέλειας.  Ο γονέας που έχει την επιμέλεια αναφέρει την υψηλότερη ικανοποίηση ενώ αυτός που δεν την έχει αναφέρει την χαμηλότερη.  Ανάμεσα σε αυτά τα δυο άκρα υπάρχει η ίση ανατροφή όπου και οι δυο γονείς αναφέρουν ικανοποίηση.  Αυτή η έντονη ανισορροπία στα επίπεδα της  γονικής ικανοποίησης μεταξύ αποκλειστικής επιμέλειας και ίσης ανατροφής δεν συνάδει με τα δικαιώματα των γονέων και τις γονικές ευθύνες κατόπιν διαζυγίου καθώς ο ένας γονέας παραμένει σε σημαντικά μειονεκτική θέση όσον αφορά στην ποιότητα ζωής και ευημερία.  Η γονική ποιότητα ζωής είναι ένας σημαντικός και ειδοποιός παράγοντας της ποιότητας των σχέσεων γονέων-παιδιού.  Ιδανικά, θα έπρεπε τα συμφέροντα και των δυο γονέων σε σχέση με τα παιδιά να εξυπηρετούνται.

^{Πηγή: Ενεργοί Μπαμπάδες / Άρθρο στο Psychology Today, 09 Μαρτίου 2013 – Μετάφραση: Καραμπατέας Σωκράτης Συμβουλευτικός ψυχολόγος, MSc}.