Μπορεί η κεταμίνη να ληφθεί ως αντικαταθλιπτικό;

Η κεταμίνη είναι φάρμακο που χρησιμοποιείται κυρίως για την πρόκληση και τη διατήρηση της αναισθησίας. Το εν λόγω φάρμακο προκαλεί αποσυνδετική αναισθησία, μια κατάσταση που μοιάζει με έκσταση που παρέχει ανακούφιση από τον πόνο, καταστολή και αμνησία.

Ωστόσο, το 2017 το περιοδικό Time έκανε για πρώτη φορά αναφορά στο εξώφυλλό του ως το φάρμακο που αποτελεί «νέα ελπίδα για την κατάθλιψη». Δύο χρόνια αργότερα, η άφιξη του πρώτου αντικαταθλιπτικού με βάση την κεταμίνη το ρινικό σπρέι εσκεταμίνη, κατασκευασμένο από την Johnson & Johnson χαιρετήθηκε ως η πιο συναρπαστική εξέλιξη στη θεραπεία των διαταραχών της διάθεσης εδώ και δεκαετίες.

Ωστόσο, ο Οργανισμός Τροφίμων και Φαρμάκων των ΗΠΑ εξακολουθεί να περιορίζει τη χρήση του σπρέι. Χορηγείται κυρίως σε καταθλιπτικούς ασθενείς που δεν έχουν βοηθηθεί από άλλες θεραπείες εν μέρει, επειδή ο μηχανισμός δράσης του νέου φαρμάκου δεν είναι επαρκώς κατανοητός, με αποτέλεσμα να υπάρχουν ανησυχίες για την ασφάλειά του.

Η νέα μελέτη για τα οφέλη της κεταμίνης στην κατάθλιψη

Σήμερα, μια μελέτη που δημοσιεύτηκε στο Neuron αποκαλύπτει νέες λεπτομέρειες σχετικά με το πώς λειτουργεί η κεταμίνη, ανοίγοντας το δρόμο προς την ανάπτυξη ασφαλών, αποτελεσματικών θεραπειών για την κατάθλιψη. Η έρευνα διεξήχθη στο Ινστιτούτο Επιστημών Weizmann στο Rehovot του Ισραήλ και στο Ινστιτούτο Ψυχιατρικής Max Planck στο Μόναχο της Γερμανίας, σε συνεργασία με το Helmholtz Zentrum.

Παρόλο που η κατάθλιψη αυξάνεται στις ανεπτυγμένες χώρες δεν έχουν σημειωθεί σημαντικές ανακαλύψεις στη θεραπεία της κατάθλιψης από την έγκριση του 1987 του πιο διάσημου αντικαταθλιπτικού όλων των εποχών, που ονομάζεται Prozac.

Εν τω μεταξύ, τα υπάρχοντα φάρμακα δεν φέρνουν ανακούφιση στο ένα τρίτο περίπου των καταθλιπτικών ασθενών. Ακόμη και όταν τα φάρμακα λειτουργούν, χρειάζονται τέσσερις έως οκτώ εβδομάδες για να ενεργοποιηθούν, μια καθυστέρηση που μπορεί να αποβεί μοιραία σε αυτοκτονικές περιπτώσεις.

Αυτός ακριβώς είναι ο λόγος που η θεραπεία με βάση την κεταμίνη χαιρετήθηκε με ενθουσιασμό από την επιστημονική κοινότητα. Το εν λόγω φάρμακο κάνει τους ανθρώπους να αισθάνονται καλύτερα μέσα σε λίγες ώρες. Η κεταμίνη μπορεί να μειώσει τις σκέψεις αυτοκτονίας για έως και τρεις ημέρες μετά την ένεση. Η αντικαταθλιπτική δράση της κεταμίνης μειώνεται στις 7 ημέρες και οι περισσότεροι ασθενείς υποτροπιάζουν εντός 10 ημερών, αν και για μια σημαντική μειοψηφία η βελτίωση μπορεί να διαρκέσει 30 ημέρες και περισσότερο. Μπορεί, επίσης, να είναι αποτελεσματική για τη διπολική κατάθλιψη.

Όταν οι επιστήμονες προσπάθησαν να αποσαφηνίσουν το μηχανισμό δράσης της κεταμίνης σε προηγούμενες μελέτες, εξέτασαν την επίδρασή της στη γονιδιακή έκφραση στους ιστούς του εγκεφάλου, αλλά όχι σε μεμονωμένα εγκεφαλικά κύτταρα.

Στη συνέχεια, οι ερευνητές εξέτασαν τα αποτελέσματα της κεταμίνης σε συνδυασμό με ένα φάρμακο για την επιληψία, τη ρετιγκαμπίνη, που είναι γνωστό ότι ενεργοποιεί τα κανάλια καλίου στον εγκέφαλο. Όταν τα φάρμακα χορηγήθηκαν μαζί, τα αντικαταθλιπτικά αποτελέσματα της κεταμίνης ενισχύθηκαν σημαντικά.

«Μία δόση ρετιγκαμπίνης ήταν αρκετή για να ενισχύσει και να παρατείνει την αντικαταθλιπτική δράση της κεταμίνης σε ποντίκια», λέει ο καθηγητής νευρολογίας Lopez. «Η κεταμίνη παρήγαγε τα ίδια οφέλη όταν χορηγήθηκε σε μικρότερες δόσεις από τη συνηθισμένη, κάτι που μπορεί να βοηθήσει στη μείωση των ανεπιθύμητων παρενεργειών της». Δεδομένου ότι και τα δύο φάρμακα έχουν ήδη έγκριση από το FDA, ο δρόμος είναι ανοιχτός για τη δοκιμή της συνδυασμένης δράσης τους σε ανθρώπους.

Αφού χαρτογράφησαν την έκφραση γονιδίων σε κύτταρα από αυτήν την περιοχή του εγκεφάλου του ποντικιού, οι ερευνητές εντόπισαν έναν υποπληθυσμό νευρώνων με χαρακτηριστική γενετική υπογραφή. Η κεταμίνη είχε αυξήσει την έκφραση αυτών των νευρώνων ενός γονιδίου που ονομάζεται Kcnq2, το οποίο κωδικοποιεί ένα κανάλι καλίου – δηλαδή μια σήραγγα που ανοίγει στην κυτταρική μεμβράνη, επιτρέποντας τη διέλευση ιόντων καλίου. Τα κανάλια καλίου παίζουν κεντρικό ρόλο στη ζωή των νευρώνων, διατηρώντας τη σταθερότητά τους και αποτρέποντας την υπερβολική πυροδότηση τους.

Σε μια σειρά από περίπλοκα πειράματα στα μοριακά και κυτταρικά επίπεδα, τα οποία περιελάμβαναν ηλεκτροφυσιολογικές, φαρμακολογικές, συμπεριφορικές και λειτουργικές μελέτες, οι επιστήμονες επιβεβαίωσαν το κύριο εύρημα: Η κεταμίνη ασκεί τη διαρκή αντικαταθλιπτική της δράση ενισχύοντας τα κανάλια καλίου Kcnq2 σε έναν συγκεκριμένο υποτύπο γλουταμινικού ευαίσθητους νευρώνες.

Στο παρελθόν, άλλοι ερευνητές χρησιμοποιούσαν δείγματα ολόκληρου ιστού, τα οποία αποτελούνται από διαφορετικούς τύπους κυττάρων, επομένως οι επιδράσεις της κεταμίνης σε συγκεκριμένους κυτταρικούς τύπους υπολογίστηκαν κατά μέσο όρο.

Πάνω από 700.000 αυτοκτονίες ετησίως

Σύμφωνα με τον Παγκόσμιο Οργανισμό Υγείας, η κατάθλιψη ταλαιπωρεί σχεδόν 300 εκατομμύρια ανθρώπους σε όλο τον κόσμο και περισσότεροι από 700.000 άνθρωποι αυτοκτονούν κάθε χρόνο. Ωστόσο, παρά τις δεκαετίες έρευνας, πολλά απομένουν να μάθουμε για τους νευρωνικούς μηχανισμούς που κρύβονται πίσω από την κατάθλιψη και τους τρόπους χειρισμού αυτών των μηχανισμών με φάρμακα.

Αποκαλύπτοντας έναν νέο μηχανισμό δράσης της κεταμίνης, η μελέτη μπορεί να καταστήσει δυνατή την επέκταση της χρήσης φαρμάκων με βάση την κεταμίνη. Αυτό, με τη σειρά του, μπορεί να βοηθήσει αυτά τα φάρμακα να εκπληρώσουν πλήρως την υπόσχεσή τους να προσφέρουν νέα ελπίδα για την κατάθλιψη.

«Η εις βάθος γνώση του τρόπου λειτουργίας των αντικαταθλιπτικών μπορεί να οδηγήσει σε καλύτερη κατανόηση της κατάθλιψης και να βοηθήσει στη βελτίωση των υπαρχουσών θεραπειών», συνοψίζει ο καθηγητής Chen.

Η έρευνα του καθηγητή Chen υποστηρίζεται από το Ruhman Family Laboratory for Research in the Neurobiology of Stress and the Licht Family. Είναι ο κάτοχος της Καθηγητικής Έδρας Vera and John Schwartz στη Νευροβιολογία.